Instructievormen

Met instructievormen bedoelen wij de onderwijskundige principes die invloed hebben op de opbouw van een les. De manier waarop je leerlingen laat leren.

Uit onderzoek waarbij zeer effectieve leerkrachten vergeleken zijn met minder effectieve leerkrachten, blijkt dat de zeer effectieve leerkrachten veel meer verschillende instructievormen gebruiken. Instructie heeft vele facetten en steunt niet op één vaste benadering. Bij de keuze van de instructievorm kan men het beste rekening houden met de doelgroep, soort aan te leren kennis en de fase van een leerproces.

Van een aantal instructiemodellen is bewezen in welke situatie en bij welke leerlingen het effectief is: Zo kan een directie instructie met veel oefening het meest geschikt zijn bij het aanleren van een spellingsregel bij leerlingen die veel houvast hebben aan het volgen van spellingsregels.

Daarentegen kan een vorm van ontdekkend leren het meest geschikt zijn bij een taalles over het effect van dwingende taal. Ook vormen van coöperatief leren kunnen in bepaalde situaties heel nuttig zijn.

Ook kunnen mengvormen bewust vormgegeven worden en kunnen instructiemodellen aangepast worden om bijvoorbeeld meer eigenaarschap in te kunnen passen.

Om hierin te kunnen variëren en vormgeven zal de leerkracht vaardig moeten zijn in het gebruiken van meerdere instructievormen. Daarnaast heeft hij ook het inzicht nodig in de toepasbaarheid van elke instructievorm.

Directe instructiemodel en variaties daarop

Onderwijs dat gericht is op basisvaardigheden op het gebied van lezen, spelling en rekenen in scholen met veel risicoleerlingen is het meest gebaat bij het directe instructiemodel. Bij niet- risicoscholen is het directe instructiemodel geschikt om tegemoet te komen aan verschillen tussen leerlingen. De leraar dient het dan wel flexibel in te zetten en af te wisselen met andere vormen van instructie.

Een van de meest gehoorde kritieken is dat bij directe instructie de nadruk sterk ligt op de sturende rol van de leraar. De leraar draagt kennis over en de leerling neemt deze kennis op. Die kritiek is onterecht.

Het directe instructiemodel is een gestructureerde manier van interactief, groepsgewijs georganiseerd onderwijs, waarbij de leerstof in kleine stappen aangeboden wordt en ruimte geboden wordt voor begeleide inoefening. De structuur van dit model wordt onder andere bepaald door te werken met de volgende fasen: 1. Dagelijkse terugblik; 2. Presentatie; 3. (In)Oefening van het aangeleerde; 4. Zelfstandig toepassen van het geleerde. Periodiek vindt er een terugblik plaats. Gedurende elke les fase wordt er feedback gegeven.

Expliciet directe instructiemodel (EDI)

Naar aanleiding van wetenschappelijk onderzoek is het directe instructiemodel verfijnd, maar zijn er ook kanttekeningen bij het toepassen van het directe instructiemodel geplaatst. Dit heeft geresulteerd in het Expliciet directe instructiemodel (EDI). Onderzoek naar de effectieve leraar heeft gewezen op het belang van interactief groepsgewijs georganiseerd onderwijs. In het klassieke directe instructiemodel is hier nog weinig aandacht voor. In EDI is dit wel verwerkt.

Het Expliciet directie instructiemodel (EDI) is vooral geschikt voor leerstof en vaardigheden waarbij alle stappen, die een leerling moet doorlopen om iets te leren, vooraf geëxpliciteerd kunnen worden en afzonderlijk kunnen worden aangeleerd of geoefend. De leerstof die hierbij gebruikt wordt laat zich meestal goed structureren en opdelen in kleine stappen. Het handelen kan regelrecht op zijn doel afstevenen, de leertaken kunnen volgens een vast schema worden afgewikkeld.

Zelfgereguleerd differentiëren (ZRD)

Dit is een instructiemodel waarbij eigenaarschap van het leren geïntegreerd is in het Expliciet directe instructiemodel. Bij het differentiëren in de instructie en in de lesstof krijgen de leerlingen een zelfregulerende rol. Leerlingen leren meta-cognitieve vaardigheden aan om volgens dit instructiemodel te kunnen werken.

In het volgende schema is te zien wat EDI toevoegt aan het klassieke instructiemodel en wat vervolgens ZRD weer toevoegt aan EDI.

Zelf ontdekkend leren

Deze instructievorm is een goede afwisseling op het directe instructiemodel. Het leent zich juist voor wereldoriëntatie en creatieve vakken. Bij basisvakken als taal en rekenen kan het ook toegepast worden als het niet in de beginfase van het leerproces plaats vindt en bij de uitleg van minder complexe problemen die wel al een verankering vinden in de voorkennis van de leerlingen. Bovendien kan de lesinhoud niet te abstract zijn.

Een misverstand is om te denken dat leerlingen bij zelf ontdekkend leren helemaal vrij gelaten kunnen worden. Ze hebben hierbij kaders nodig die door leerkrachten gesteld worden. Zowel op inhoud als op meta-cognitieve vaardigheden hebben de leerlingen concrete uitleg nodig. Ook is het van essentieel belang om zowel de inhoud als de werkwijze te evalueren.

Meer inhoudelijke informatie lezen?

In het artikel ‘vinger opsteken in de klas is niet verkeerd!‘ leest u meer over technieken van beurtverdeling en variatie in instructievormen.

Training, advies en begeleiding

Lestijd Onderwijsadvies is uw beste partner in het aanleren van instructievormen en het vergroten van inzicht om de juiste keuzes te kunnen maken voor het meest effectieve onderwijs.